“Birinci sən getsən, sonra mən gedəcəm”| İsveç Rusiya qarşısında öz “mojosu”nu yenidən kəşf edir

İsveç Amerikanın ən sadiq tərəfdaşlarından biridir. 11 sentyabr hücumlarından sonra NATO Şimali Atlantika Müqaviləsinin kollektiv müdafiə və müttəfiqlərin həmrəyliyinə çağıran 5-ci maddəsinə istinad etdi. Rəsmi NATO müttəfiqi olmasa da, İsveç 2001-2014-cü illər arasında Əfqanıstanda Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrinə töhfə verdi və 2021-ci ilin may ayına qədər Qətiyyətli Dəstək Missiyasında qaldı. 2014-cü ildə ABŞ İŞİD-i məğlub etmək üçün qlobal koalisiyaya çağırılanda, İsveç bunu qoşuldu. 2018-ci ildə Vaşinqton müttəfiqlərindən və tərəfdaşlarından “Huawei”i boykot etməyi xahiş etdikdə də İsveç müsbət cavab verdi. Ancaq İsveçin oyununu yüksəltməyin vaxtıdır. Nəsillər boyu bu məsələni müzakirə etdikdən sonra artıq İsveçin NATO-ya tam, rəsmi üzvlük üçün müraciət etmə vaxtı çatıb deyə bilərik.

İkinci Dünya Müharibəsinin xaotik nəticələrində İsveçin nə Sovet İttifaqının rəhbərlik etdiyi Şərq blokuna, nə də Amerikanın rəhbərlik etdiyi NATO ittifaqına qoşulmadan neytrallıq yolunu tutmasının mənası var idi. Nüvə və güc balansı Soyuq Müharibədə tərəf tutmamaq üçün kifayət qədər stimul idi.

Bu gün kontekst kəskin şəkildə dəyişib. Sovet İttifaqı süqut etdi, qlobal kommunizm təhlükəsi də yox oldu. Ancaq Rusiya hələ də buradadır və Sovet İttifaqının dağılmasından sonra bərpa olunan bir nəsildən sonra Putinin dövründə Rusiya Avropa və Asiya ilə həmsərhəd ərazilərdə təsir dairəsini yenidən qurmağa çalışır.

Rusiyanın Ukraynaya hücumunu bir kənara qoysaq belə, Moskvanın aqressiyasının tərkibi qısa deyil: 2006-cı ildə keçmiş rus zabiti Aleksandr Litvinenkonun Böyük Britaniyada öldürülməsi, 2007-ci ildə Estoniyaya kiberhücum, 2008-ci il müharibəsi və Gürcüstan Respublikasının bəzi hissələrinin işğalı, 2014-cü ildə Krımın işğalı və Ukraynanın şərqində davam edən təxribat, 2016-cı il ABŞ seçkilərinə, eləcə də Avropa seçkilərinə müdaxilə, 2016 və 2017-ci illərdə Petya və Notpetya kiberhücumları; 2018-ci ildə Britaniyanın suveren ərazisində Sergey Skripalın öldürülməsinə cəhd, “Colonial Pipeline 2020” kiberhücum.

İndiyədək Rusiya onu gələcək təcavüzdən çəkindirmək üçün kifayət qədər inandırıcı şəkildə cavabdehlik daşımayıb. Rusiya və Putin bu aqressiv, təxribatçı və zorakılıq davranışına görə cüzi bir qiymət ödəməyib. ABŞ və ya Qərbin ciddi əks tədbirlərinin olmaması Putini cəsarətləndirdi, o, indi ultimatumlar verir və suveren dövlətlərin öz xarici əlaqələrini müəyyən etmək hüquqlarını kəskin şəkildə pozan tələblər qoyur. Əslində, Qərbin bu günə qədər gördüyü qansız iqtisadi cavab tədbirləri Putinə onun bir qiymətə – sanksiyalar nəticəsində yaranan – xarici, suveren əraziləri fəth edə biləcəyi mesajını verdi.

İsveçin özü tez-tez Rusiya döyüş təyyarələrinin hava məkanına və sualtı qayıqların ərazi sularına müdaxiləsinin qurbanı olub. Bu yaxınlarda Rusiyanın gələcək müdaxilələrini dayandırmaq üçün strateji Qotland adasına qoşun yerləşdirməli oldu.

İsveç Putin və Rusiyanı bu davranışın əvəzini ödəməyə məcbur edə bilər və etməlidir. İsveç artıq NATO ilə tərəfdaşdır, NATO-nun rəhbərlik etdiyi təlimlərdə iştirak edir və açıq şəkildə NATO-nun qorumağa kömək etdiyi və Rusiyanın dağıtmaq istədiyi liberal, qaydalara əsaslanan dünya nizamını dəstəkləyir. İsveç bu yaxınlarda müdafiə büdcəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı, hərbi çağırışı bərpa etdi və Soyuq Müharibədən qalma ümumi müdafiə doktrinasını təqdim etdi.

NATO-ya daxil olmaq kortəbii proses deyil, çünki bu bütün 30 NATO üzvünün razılığını tələb edir. Beləliklə, güclü bir siqnal göndərməklə yanaşı, İsveçin NATO-ya üzvlüyü güc balansında həddindən artıq reaksiyaya səbəb ola biləcək tektonik dəyişiklik yaratmayacaq. İsveç hətta məqsədinə nail olduğunu hiss edərsə, üzvlük yekunlaşmamışdan əvvəl prosesdən imtina etməyi seçə bilər. Ancaq burada mesaj aydındır, Rusiya ilə bütün kartlar açıq oynanılır.

Keçmişdə İsveçdə XIX əsrin əvvəllərindən mövcud olan neytrallıq ənənəsi əsasında qurulmuş NATO alyansına qoşulmaq üçün xeyli istəksizlik var idi. Bu gün hələ də istəksizlik olsa da, bu yaxınlarda parlament çoxluğu NATO variantının lehinə səs verdi. Beləliklə, isveçlilərin əksəriyyəti ya NATO üzvlüyünün lehinədir, ya da qərarsızdır.

Onilliklər ərzində İsveç və Finlandiya “Birinci sən getsən, sonra mən gedəcəm” strategiyasının arxasında gizləniblər. Lakin Finlandiya yaxınlarda və birmənalı şəkildə bəyan etdi ki, NATO-ya üzvlük məsələsi bu gün mümkün strateji variantdır. Nəhəng, nüvə silahına sahib və zorakı qonşusu ilə 1340 kilometr sərhədi olan bir ölkə üçün bu, olduqca vacib addımdır.

İsveçin xarici işlər naziri Anna Linde bildirib ki, İsveçin NATO-dan kənarda maraqları onsuz da yaxşı təmin olunur. Lakin isveçlilər ürəklərində bilirlər ki, bu gün təkcə İsveç üçün daha çox təhlükə var. Bəs Avropanın maraqları? Söhbət İsveçin qurulmasına kömək etdiyi və böyük fayda əldə etdiyi liberal qaydalara əsaslanan dünya nizamının müdafiəsi və qorunub saxlanmasından gedir.

İsveç bir vaxtlar böyük güc rəqabətində əsas simalardan idi. İndi İsveçin öz “mojosu”nu yenidən kəşf etməsi və təhlükə anlarında neytrallıq bəhanəsi ilə əl çəkməsinin vaxtı çatıb. İsveçin NATO-ya üzv olma vaxtıdır.